بررسی داستان های محمد بهمن بیگی بر اساس نظریه نقد تاریخ گرایی نوین

چکیده این پژوهش به بررسی و نقد دو کتاب «بخارای من ایل من» و «اگر قره قاج نبود»، خاطراتِ داستان وارِ محمد بهمن بیگی(1298-1389) بر اساس نظریه تاریخ گرایی نوین می پردازد. تاریخ گرایی نوین از رویکردهای جدید نقد ادبی است که در دهه 1970 و 1980م. شکل گرفت. در این شیوه با برداشتن مرز تاریخ و ادبیات، ملاک و معیاری برای نقد ارائه می شود که بر مبنای آن می توان ارتباط متن و زمینه های تاریخی اش را بررسی کرد. از آنجایی که هدف پژوهش حاضر، بررسی و درک بهتر آثار بهمن بیگی براساس مطالعه گفتمان های موجود در متن و تأثیر و تأثر آن ها بر هم است، براساس روش شناسی تاریخ گرایی نوین ابتدا زندگی نویسنده، گرایش های مختلف، فعالیت های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی او، سپس بازتاب وضعیت تاریخی و سیاسی و فرهنگی دوران زندگی بهمن بیگی، آن گونه که در متن دیده می شود، بررسی شده و گفتمان های مختلف و کشمکش آن ها در داستان ها، با ذکر مثال هایی از این دو کتاب، بیان شده است. این پژوهش به شیوه توصیفی_تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است. نتایج به دست آمده از بررسی داستان های بهمن بیگی، نشان می دهد که داستان ها، بازتاب اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عصر پهلوی اول و دوم است و آن را روایت می کند. پیش از ورود گفتمان های دولتیِ آموزش، خلع سلاح و اسکان اجباری به ایل مردم عشایر خود را با معیار هایی که پیش از آن در ایل اهمیت داشت می شناختند؛ مانند: علاقه مفرط به تفنگ و سوارکاری، کوچ نشینی و شیوه زندگی دامداری اما با ورود گفتمان های جدید دولتی در میان عشایر، برداشت مردم ایل از هویت خود، تغییر کرد. هویت جدید که با ورود گفتمان دولت تمرکزگرای پهلوی به ایل شکل گرفت، با خوی تمرکزگریز جامعه ایلی متعارض بود. بهمن بیگی با ترویج گفتمان آموزش و ترویج سوادآموزی، گفتمان دولتی را در ایل تقویت کرد. او در داستان های خود، آیین ها و بعضی از محصولات فرهنگی جامعه عشایری را توصیف می کند. بررسی نمونه هایی از صدای افراد در حاشیه در داستان های بهمن بیگی مانند زنان، طبقات فرودست و دیوانگان، باعث می شود با روایت های این مردم که در جامعه کمتر به گوش می رسد، آشنا شویم. روایت مردم در حاشیه نیز در پژوهش حاضر بررسی شده است و نتایج نشان داده که در عصر پهلوی، باور مردم عشایر درباره خود و روایتی که دولت درباره آن ها به کارمی برد، کاملاً متفاوت است.